Το 2025, το να είσαι αγρότης στην Ελλάδα σημαίνει να ισορροπείς ανάμεσα σε δύο κόσμους: τη γη που γνωρίζεις και το σύστημα που αλλάζει συνεχώς τους κανόνες. Οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πια στο χωράφι, αλλά στην οθόνη — κι όμως αυτές οι αποφάσεις καθορίζουν την παραγωγή, το εισόδημα, ακόμη και τη βιωσιμότητα ολόκληρων περιοχών. Κι εκεί, μακριά από γραφεία και πλατφόρμες, ανάμεσα στα χέρια και στο χώμα, παραμένει όλη η ουσία του επαγγέλματος.
Κάποτε και τώρα
Κάποτε, η μέρα του αγρότη ξεκινούσε με τη δροσιά και τελείωνε με το φως του δειλινού. Σήμερα, ξεκινά με έναν κωδικό. Η εικόνα του ανθρώπου με τα σκασμένα χέρια και τη σιωπηλή βεβαιότητα έχει αντικατασταθεί από εκείνη ενός ανθρώπου που παλεύει να συνδεθεί σε μια πλατφόρμα. Η καλλιέργεια δεν μετριέται πια σε στρέμματα, αλλά σε αιτήσεις· σε σωστά πεδία, σε επιλέξιμες εκτάσεις, σε δείκτες συμμόρφωσης. Ο σύγχρονος αγρότης δεν καλλιεργεί μόνο τη γη του, αλλά και τη σχέση του με ένα διοικητικό σύστημα που δεν τον εμπιστεύεται.
Η γη που έγινε αίτηση
Το ΟΣΔΕ, τα οικολογικά σχήματα, το ΜΑΑΕ, το Μητρώο Αγροτών, τα παραστατικά και οι επιδοτήσεις: ένας λαβύρινθος που δεν αφήνει χρόνο για να κοιτάξει κανείς τον ουρανό του χωραφιού. Κάθε νέα εγκύκλιος υπόσχεται “απλούστευση” — κι όμως, ο δρόμος γίνεται όλο και πιο περίπλοκος. Ο παραγωγός πρέπει να γνωρίζει τη γλώσσα της διοίκησης, να παρακολουθεί ανακοινώσεις, να ερμηνεύει κανονισμούς και να αποδεικνύει, ξανά και ξανά, ότι είναι αυτό που όλοι γνωρίζουν πως είναι: αγρότης.
Από τον ΟΠΕΚΕΠΕ μέχρι τον ΕΛΓΑ, οι μηχανισμοί ελέγχου γνωρίζουν τα πάντα για τον αγρότη· εκτός από το πώς ζει. Συγκεντρώνουν δεδομένα, αλλά σπάνια εμπιστοσύνη. Οι καθυστερήσεις στις πληρωμές και οι αντιφατικές εγκύκλιοι έχουν κάνει την αγροτική καθημερινότητα μια αλυσίδα από αναμονές και διορθώσεις. Δεν είναι πια ο άνθρωπος που σπέρνει και θερίζει· είναι ο άνθρωπος που “ανεβάζει” δικαιολογητικά, που περιμένει την επιβεβαίωση, που ζει μέσα σε προθεσμίες και πλατφόρμες.
Ανάμεσα στην αγορά και το κράτος
Η αγορά αποφασίζει, το κράτος καθυστερεί, κι εκείνος μένει στη μέση. Οι τιμές του γάλακτος, του ελαιολάδου, του καλαμποκιού ανεβοκατεβαίνουν χωρίς λογική. Οι πληρωμές μετατίθενται, οι κανόνες αλλάζουν εν μέσω περιόδου, και οι οδηγίες φτάνουν πιο συχνά από τη βροχή.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η νέα ΚΑΠ και η Πράσινη Συμφωνία επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν την έννοια της καλλιέργειας: λιγότερη εντατικοποίηση, περισσότερη αειφορία και βιωσιμότητα, στροφή σε φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Είναι στόχοι θετικοί, σχεδιασμένοι με προοπτική. Όμως για τον αγρότη που ζει από τη γη, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη· όταν το εισόδημα δεν καλύπτει το κόστος, η “πράσινη μετάβαση” μετατρέπεται από όραμα σε βάρος. Ο αγρότης έχει γίνει εξαρτημένος όχι από το έδαφος, αλλά από το σύστημα που τον αξιολογεί. Όσο πιο “ψηφιακό” γίνεται το κράτος, τόσο πιο “αόρατος” γίνεται ο άνθρωπος.
Η ξεχασμένη ύπαιθρος
Κι όμως, σε κάθε γωνιά της χώρας —από τα νησιά του Αιγαίου μέχρι τις πεδιάδες της Θεσσαλίας, από τα βουνά της Ηπείρου μέχρι τα χωράφια της Πελοποννήσου και της Κρήτης— υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που δεν εγκατέλειψαν. Που καλλιεργούν χωρίς φωνή, χωρίς σταθερότητα, αλλά με την ίδια υπομονή που είχαν πάντα οι γενιές της γης. Η “αναγέννηση της υπαίθρου” δεν θα έρθει από τα προγράμματα ή τις δράσεις· θα ξεκινήσει όταν το κράτος θυμηθεί ότι ο αγρότης δεν είναι αριθμός σε μητρώο, αλλά άνθρωπος που κουβαλά στους ώμους του το χώμα, το νερό και τη μνήμη αυτού του τόπου.
Πέρα από τα χωράφια
Η κρίση της γεωργίας δεν είναι κρίση της γης. Είναι κρίση εμπιστοσύνης. Όσο ο άνθρωπος της γης χρειάζεται αποδείξεις για να αναγνωριστεί, τόσο θα απομακρυνόμαστε από την ουσία της καλλιέργειας — που δεν είναι η παραγωγή, αλλά η συνέχεια. Και ίσως τελικά, η πραγματική αναγέννηση να μην ξεκινά από τα χωράφια, αλλά από τη στιγμή που ο αγρότης θα κοιτάξει ξανά τη γη του χωρίς να χρειάζεται να απολογηθεί για αυτήν.
